Beleid in beweging

Deel I Achtergronden en benaderingen 17

1 Politiek, beleid en sturing: een positiebepaling 19
1.1 Inleiding 19
1.2 Politiek, beleid en sturing 23
1.2.1 Politiek 23
1.2.2 Allocatiemechanismen 27
1.2.3 Beleid 31
1.2.4 Sturing 32
1.2.5 Beleidsprocessen 32
1.3 Beleid in soorten en maten 33
1.4 Vooruitblik deel I 38

2 Beleid en maatschappij: beelden van een veranderende samenleving 41
2.1 Inleiding 41
2.2 De versplinterde samenleving 42
2.2.1 Structurele versplintering 43
2.2.2 Politiek-culturele versplintering 45
2.3 De netwerksamenleving 53
2.3.1 Kennis en informatie als motor 53
2.3.2 Knooppunten en stromen 56
2.3.3 Verliezers in de netwerksamenleving: sociale uitsluiting en het klimaat 58
2.3.4 Beeldcultuur 60
2.3.5 Staat zonder land 61
2.4 De risicosamenleving 63
2.4.1 Veranderende risico’s 64
2.4.2 De definitie van risico’s 67
2.5 De ontstatelijkte samenleving 70
2.6 Conclusie 74

3 Benaderingen van beleid 77
3.1 Inleiding 77
3.2 Een vergelijkingsmodel 80
3.3 De rationele benadering van beleid 81
3.4 De politieke benadering van beleid 91
3.5 De culturele benadering van beleid 101
3.6 De institutionele benadering van beleid 110
3.7 Conclusie 119

4 Benaderingen van sturing 125
4.1 Inleiding 125
4.2 Over sturing en sturingsconcepties 126
4.3 Sturing als ‘command and control’ 130
4.4 De grenzen van sturing 134
4.5 Op meer zelfsturing gebaseerde vormen van sturing 137
4.6 Op meer zelfsturing gebaseerde sturingsmodaliteiten 143
4.6.1 Sturing op in- en outputparameters 143
4.6.2 Sturing op grond van incentives 149
4.6.3 Sturing op structurering en procedurering van relaties 152
4.6.4 Sturing als gemeenschappelijke beeldvorming 154
4.6.5 Maatschappelijke zelfsturing 156
4.7 Conclusie 159
4.8 Vooruitblik deel II 159

Deel II Fasen in de beleidscyclus en aspecten van beleid 163

5 Beleidsproblemen en agendavorming 165
5.1 Inleiding 165
5.2 Beleidsproblemen in soorten en maten 166
5.3 De sociale en politieke constructie van beleidsproblemen 171
5.4 Benaderingen van agendavorming 178
5.4.1 Non-decision-making 179
5.4.2 Het barrièremodel 181
5.4.2.1 Soorten agenda’s 181
5.4.2.2 Barrièremodellen 184
5.4.2.3 Kanttekeningen 188
5.4.3 Het stromenmodel 191
5.4.3.1 De stroom van problemen 192
5.4.3.2 De beleidsstroom 192
5.4.3.3 De stroom van politieke gebeurtenissen 193
5.4.3.4 Policy windows 194
5.4.3.5 Kanttekeningen 196
5.5 Conclusie 197

6 De vorming van beleid: ontwerp, instrumentkeuze en besluitvorming 199
6.1 Inleiding 199
6.2 Het ontwerpen van beleid: vier ontwerplogica’s 200
6.2.1 De rationele benadering: beleidsontwikkeling als het uittekenen van beleid 200
6.2.1.1 De beleidstheorie 200
6.2.1.2 Ontwerpstrategieën en de aard van beleidsproblemen 207
6.2.1.3 Kanttekeningen 209
6.2.2 De politieke benadering: beleidsontwikkeling als stratego 211
6.2.2.1 Het maken van een netwerkanalyse 212
6.2.2.2 De strijd tussen rationaliteiten 218
6.2.2.3 De coproductie van beleid als een vorm van netwerkmanagement 220
6.2.2.4 Interactieve beleidsvoering 232
6.2.3 De culturele benadering: beleidsontwikkeling als beeldenstorm 236
6.2.4 De institutionele benadering: beleidsontwikkeling als waarderingspraktijk 240
6.3 Beleidsinstrumenten 243
6.3.1 Beleidsinstrumenten nader beschouwd 243
6.3.2 Beleidsinstrumenten in soorten en maten 246
6.3.3 De informatisering van beleidsinstrumenten 248
6.4 Besluitvorming over beleid 252
6.4.1 Terug naar de klassieken 252
6.4.1.1 Beperkte rationaliteit 252
6.4.1.2 Incrementalisme 253
6.4.1.3 Mixed scanning 256
6.4.1.4 Normatief optimummodel 257
6.4.2 Van fasen naar stromen, ronden en arena’s 258
6.5 Conclusie 262

7 De uitvoering van beleid 265
7.1 Inleiding 265
7.2 Beleid in uitvoering: de rationele en politieke benadering 266
7.2.1 De rationele benadering 266
7.2.2 De politieke benadering 268
7.2.3 Het bottom-upmodel van beleidsuitvoering 273
7.3 Beleidsuitvoering vanuit een management- en organisatieperspectief 275
7.4 Kenmerken en veranderingen binnen uitvoeringsbureaucratieën 280
7.4.1 Uitvoeringsbureaucratieën in soorten en maten 280
7.4.2 De uitvoeringsorganisatie als procesbureaucratie 282
7.5 Ketenbenaderingen in de uitvoering van beleid 287
7.5.1 Motieven voor ketensamenwerking 287
7.5.2 Soorten ketens en afhankelijkheden 288
7.5.3 Regie en modellen van ketencoördinatie 291
7.6 Dienstverlening als aspect van de uitvoering 295
7.6.1 Aandacht voor dienstverlening 295
7.6.2 Verschuivingen in dienstverlening 297
7.6.3 Kanttekeningen 298
7.7 Beleidsvervreemding 300
7.8 Conclusie 302

8 Toezicht en handhaving 305
8.1 Inleiding 305
8.2 Motieven en begripsbepaling 306
8.3 Toezichtarrangementen 314
8.3.1 Veronderstellingen 315
8.3.2 Repressief toezicht 319
8.3.3 Lerend toezicht 320
8.3.4 Polycentrisch toezicht 322
8.4 Kritische factoren 323
8.5 Integrale handhaving en toezicht 328
8.6 Conclusie 331

9 Oordelen over beleid 333
9.1 Inleiding 333
9.2 Soorten evaluaties 334
9.3 Beoordelingscriteria 336
9.3.1 De rationele benadering: effectiviteit, efficiency en samenhang 337
9.3.2 De politieke benadering: positiebehoud en draagvlak 339
9.3.3 De culturele benadering: draagvlak en leervermogen 340
9.3.4 De institutionele benadering: multirationaliteit en leervermogen 341
9.4 Het evalueren van beleid als proces van oordeelsvorming 342
9.4.1 De rationele benadering: evaluatie als effectmeting 342
9.4.2 De politieke benadering: evaluatie als draagvlakmeting 345
9.4.3 De culturele benadering: evaluatie als gezamenlijke beeldvorming 347
9.4.4 De institutionele benadering van beleid: evaluatie als spelen met multirationaliteit 350
9.5 Oordeelsvorming over het proces van oordeelsvorming 352
9.6 Doorwerking van evaluatieonderzoek 356
9.7 Oordeelsvorming als het afleggen van verantwoording 361
9.8 Conclusie 366

10 Leervermogen beleidsdynamiek 369
10.1 Inleiding 369
10.2 Leren en beleidsdynamiek: begrippen en soorten 370
10.3 Beleidsleren als proces 374
10.3.1 Cybernetisch leren 375
10.3.2 Leren als gemeenschappelijke beeldvorming 376
10.3.3 Leren in coalitieverband 377
10.4 Veranderings- en leervermogen 380
10.5 Innovaties en innovatievermogen 392
10.5.1 Innovaties in soorten en maten 392
10.5.2 Een innovatieve publieke sector? Contradictio in terminis? 396
10.6 Conclusie 399

Deel III De zoektocht naar legitimiteit 401

11 Beleid en legitimiteit 403
11.1 Inleiding 403
11.2 Fluïde grenzen: verbroken verbindingen en verbindend vermogen 404
11.3 Legitimiteit als onzichtbare hand 406
11.3.1 Legitimiteit als begrip 407
11.3.2 Een systeem-/procesmatige analyse van legitimiteit 413
11.3.3 Directe en indirecte legitimiteit 416
11.3.4 Legitimiteit en democratiemodellen 417
11.4 Ethiek en integriteit 417
11.4.1 Integriteitsconflicten 418
11.4.2 Belangenconflicten 419
11.4.3 Ethische reflectie 420
11.5 Beleidswetenschap en legitimiteit 421
11.6 Wegen vooruit 424

Literatuur 435
Over de auteur 453
Trefwoordenregister 455