Basisboek integrale veiligheid

Deel I De IVK-basics
1 Integrale veiligheid 19
Remco Spithoven & Marco van der Land
1.1 Introductie 19
1.2 ‘Veiligheid’ door de eeuwen heen 20
1.3 Een recente geschiedenis van onveiligheid 23
1.4 Veiligheid: feiten, beleving of allebei? 30
1.5 Onveiligheid: intentioneel of niet? 31
1.6 Fysieke veiligheid 33
1.7 Sociale veiligheid 34
1.8 Verschillende domeinen verenigd in één beroeps- en opleidingsprofiel: Integraal Veiligheidskundige 36

2 Integraal veiligheidskundigen aan het werk 45
Remco Spithoven, Karlijn Schoonenberg & Marco van der Land
2.1 Introductie 45
2.2 De verschillende werkwerelden van een IVK’er 46
2.3 Waar werken IVK’ers? 48
2.4 De werkwereld van de publieke, sociale veiligheid 50
2.5 De werkwereld van de publieke, fysieke veiligheid 53
2.6 De werkwereld van de private, fysieke veiligheid 56
2.7 De werkwereld van de private, sociale veiligheid 61
2.8 Beroepshandelingen en competenties van de IVK’er 65

3 Werken aan risicoreductie 71
Hidde de Jong
3.1 Introductie 71
3.2 Wat is een risico? 72
3.3 Vier typen risicoproblemen 76
3.4 Risico’s inventariseren 79
3.5 Risico’s prioriteren 86
3.6 Risico’s reduceren door oorzaken weg te nemen, kans op incidenten te beperken en gevolgen het hoofd te bieden 90
3.7 Grenzen aan maakbaarheid: ongelukken gebeuren per ongeluk 97

4 Digitalisering en maatschappelijke veiligheid 105
Wouter Stol
4.1 Introductie 105
4.2 Kernbegrippen 106
4.3 Digitalisering en zes veiligheidsproblemen 109
4.4 Complexiteit als onderliggende oorzaak 111
4.5 Sociale dynamiek: organisatie- en informatievermogen 116
4.6 Tot slot: verschuivende posities en actielijnen 120

5 Recht en ethiek 127
Willeke Slingerland
5.1 Introductie 127
5.2 De samenhang tussen internationale, nationale en lokale regelgeving 128
5.3 Typen rechtsgebieden 130
5.4 Ethiek 132
5.5 Systeemwereld versus leefwereld 136
5.6 Bijzondere samenwerkingsverbanden 138
5.7 Conclusie 142

6 Samenwerken in de veiligheidsketen 147
Evelien De Pauw, Famke Deprins & Remco Spithoven
6.1 Introductie 147
6.2 De veiligheidsketen 149
6.3 Samenwerken 158
6.4 Samenvatting 167

Deel II De IVK-competenties
7 De IVK-handelingscyclus 175
Remco Spithoven, Karlijn Schoonenberg & Marco van der Land
7.1 Introductie 175
7.2 Wat doen IVK’ers met de handelingscyclus? 176
7.3 Stap 1: signaleren en agenderen van veiligheidsvraagstukken 181
7.4 Stap 2: analyseren van veiligheidsvraagstukken 182
7.5 Stap 3: ontwerpen van maatregelen 184
7.6 Stap 4: implementeren van veiligheidsmaatregelen 186
7.7 Stap 5: evalueren van het effect van veiligheidsmaatregelen 187
7.8 Negen competenties voor de uitvoering van de handelingscyclus 189

8 Analytisch en onderzoekend vermogen 193
Lianne Kleijer-Kool & Marco van der Land
8.1 Introductie 193
8.2 De IVK’er als onderzoekende professional 195
8.3 Competenties 199
8.4 Tot slot 210

9 Besluitvaardigheid 215
Ab Bertholet & Herman de Bruine
9.1 Introductie 216
9.2 Inzichten uit wetenschap en praktijk 221
9.3 Ontwikkeling van professionele besluitvaardigheid 230
9.4 Tot slot 234

10 Communicatief vermogen 241
Ron Zwaan & Imke Smulders
10.1 Introductie 241
10.2 Casus 243
10.3 Communicatieproces en -doelen 245
10.4 De rol van het referentiekader: het raam waardoor je naar de wereld kijkt 248
10.5 Luisteren is meer dan horen wat er wordt gezegd 251
10.6 Hoe schakel je tussen gespreksniveaus? 256
10.7 Risico- en crisiscommunicatie: Think before you speak 258
10.8 Formuleren van de boodschap: hoe doe je dat effectief? 259
10.9 Slot 261

11 Innovatief vermogen 267
Joris Colijn
11.1 Introductie 267
11.2 Innovatief vermogen op individueel niveau 274
11.3 Innovatief vermogen op organisatie- en samenwerkingsniveau 278
11.4 Je innovatief vermogen versterken 284
11.5 Tot slot 286

12 Leiderschap 291
Pé Lamerigts & Robin van Halderen
12.1 Introductie 292
12.2 Leiderschapsstijlen, vroeger en nu 293
12.3 Leiderschapsmodellen 294
12.4 Essentiële competenties voor leidinggeven 300
12.5 Persoonlijk leiderschap 305
12.6 Slot 306

13 Organisatie- en omgevingsbewustzijn 311
Ed Oomes
13.1 Introductie 311
13.2 Landschap van organisatie- en omgevingsbewustzijn 312
13.3 Herijken 315
13.4 Situation awareness 320
13.5 Organisatiebewustzijn 322
13.6 Omgevingsbewustzijn 324
13.7 Conclusie en afsluiting 327

14 Reflectief vermogen 331
Karlijn Schoonenberg, Gerben Bakker & Marie-José Geenen
14.1 Introductie 332
14.2 Reflecteren voor de veiligheidskundige 334
14.3 Reflecteren op waarden 337
14.4 Leren reflecteren 339
14.5 Tot slot 342

15 Resultaatgerichtheid 347
Jelle Groenendaal
15.1 Introductie 347
15.2 Theorie over resultaatgerichtheid 349
15.3 Ethische theorieën 352
15.4 Competenties 353
15.5 Tot slot 357

16 Samenwerken 361
Ron Zwaan
16.1 Introductie 361
16.2 Samenwerken met jezelf 364
16.3 Samenwerken in een team 369
16.4 Samenwerken tussen teams en organisaties 378
16.5 Samenvatting – de samenwerkende IVK’er 388

Deel III De IVK-werkwerelden
17 De bestuurlijke inrichting van veiligheid in Nederland 397
Carel Tielenburg & Ben den Tuinder
17.1 Introductie 397
17.2 Overzicht bestuurlijke organisatie van Nederland 398
17.3 Departementen en veiligheidsbeleid 399
17.4 Veiligheid op lokaal niveau 405
17.5 Horizontaal besturen en horizontaal verantwoorden 410
17.6 Slot 413

18 Lokale en regionale sociale veiligheid: leefbaarheid en
criminaliteit 419
Emile Kolthoff & Lianne Kleijer-Kool
18.1 Introductie 419
18.2 Leefbaarheid en criminaliteit 420
18.3 Oorzaken van criminaliteit 429
18.4 Werken aan lokale en regionale sociale veiligheid 435
18.5 Tot slot 444

19 Lokale en regionale fysieke veiligheid: brand, ongevallen en crises 449
Menno van Duin, Bernadette Holtkamp & Fred Vorenkamp
19.1 Introductie 449
19.2 Centrale begrippen: ramp en crisis 450
19.3 Mensen en organisaties bij rampen en crises 454
19.4 De Veiligheidsregio 458
19.5 De brandweer 460
19.6 De GHOR 464
19.7 De politie 466
19.8 Rol openbaar bestuur en opschalingsstructuur 467
19.9 Slot 472

20 Nationale veiligheid 477
Peter Bos
20.1 Introductie 477
20.2 Het begrip ‘nationale veiligheid’ 479
20.3 Nationale veiligheid in historisch perspectief 480
20.4 Nationale veiligheid in hedendaags perspectief 482
20.5 Hoe duiden wij nu ons begrip van nationale veiligheid 485
20.6 Een geïntegreerde risicoanalyse 490
20.7 Een overzicht om het concept van nationale veiligheid te begrijpen 493
20.8 Afsluitend 496

21 Internationale samenwerking: onmisbaar voor nationale veiligheid 501
Monica den Boer & Volker Stillig
21.1 Introductie 501
21.2 De nexus tussen binnenlandse en buitenlandse veiligheid 503
21.3 Internationale samenwerking: begrippenkader 505
21.4 Welke keuze maakt Nederland voor internationale samenwerking?508
21.5 Van universeel naar bilateraal 509
21.6 Het nationale belang van de internationale veiligheidsagenda 515

22 Burgerparticipatie en zelfredzaamheid 523
Nicolien Kop & Marco van der Land
22.1 Introductie 523
22.2 Burgerparticipatie in historisch perspectief 525
22.3 De betekenis en relevantie van burgers in de veiligheidszorg 527
22.4 Actoren en netwerken 532
22.5 Issues en dilemma’s 533
22.6 Burgerparticipatie stimuleren 535
22.7 Slotoverweging: behoud je objectiviteit 539

23 Integrale beveiliging 545
Berndt Rif & Linda Holst
23.1 Introductie 545
23.2 Functionarissen integrale beveiliging 550
23.3 Strategische (integrale) beveiligingsprocessen 551
23.4 Tactische (integrale) beveiligingsprocessen 556
23.5 Wet- en regelgeving 560
23.6 Tot slot 562

24 Informatieveiligheid 567
Wybren van Rij & Marcel Spruit
24.1 Introductie 567
24.2 Belang van informatieveiligheid 570
24.3 Bedreigingen 574
24.4 Maatregelen 578
24.5 Tot slot 586

25 Managementsystemen en veiligheid 591
Herman de Bruine & Anke Voesenek
25.1 Introductie 591
25.2 Kwaliteitsmanagement 592
25.3 De ISO-normen 597
25.4 De beperkingen van meetbaarheid 601
25.5 Managementsystemen als noodzakelijke, maar onvoldoende voorwaarde 604
25.6 Resilience Engineering: de mens als succesfactor 607
25.7 Meldingsbereidheid 609
25.8 Compliance en participatie 611
25.9 Tot slot 612

26 Arbeid en veiligheid 617
Monique Heck & Juliette Wildenburg
26.1 Introductie 617
26.2 Wettelijk kader 619
26.3 De arbobeleidscyclus 622
26.4 Bedrijfsnoodorganisatie 628
26.5 De ontwikkeling van het begrip ‘veiligheidscultuur’ 633
26.6 Psychosociale arbeidsbelasting 637
26.7 Ten slotte 640

27 Externe veiligheid 645
Jeroen Neuvel, Wim Smeitink, Arjan Boxman & Wilbert Rodenhuis
27.1 Introductie 645
27.2 Identificeren van externe veiligheidsrisico’s 648
27.3 Risico’s kwantificeren 653
27.4 Risico’s beoordelen 658
27.5 Risico’s verminderen 660
27.6 Risico’s handhaven 663

28 Ontwerpen van fysieke veiligheid 669
Abeltje Tromp & Liesbeth Vink
28.1 Introductie 669
28.2 Systeemdenken in het ontwerpproces 671
28.3 Ingrediënten voor een veilig ontwerp 678
28.4 Veiligheid ontwerpen in de praktijk 688
28.5 Tot slot 695

Kernbegrippen 699
Afkortingenlijst 727
Trefwoordenregister 733
Over de auteurs 747