Het empathisch supplement in recht en literatuur

Voorwoord 11

Hoofdstuk 1. Empathie als supplement: redactionele inleiding 13
Claudia Bouteligier & Timo Slootweg
1.1 Inleiding 13
1.2 Het einde van de metafysica 16
1.3 Een nietzscheaanse verdediging van de democratie 18
1.4 Rorty en zijn opvatting van ‘sentimental education’ 21
1.5 Empathie als supplement? 26
1.6 Opzet van het boek 30

Hoofdstuk 2. ‘Only by imagination can the world be known’ 37
Jeanne Gaakeer
2.1 Inleiding 37
2.2 ‘Imagination is the root of justice’ 39
2.3 Narratieve empathie in recht en literatuur 47
2.4 Aspecten van oordeelsvorming in recht en literatuur 52
2.4.1 Alteriteit 52
2.4.2 Praktische wijsheid en praktische empathie? 54
2.4.3 Redelijkheid en billijkheid 55
2.4.4 Nogmaals Poetic Justice 56
2.5 ‘Cognitive turn’ in de narratologie: ‘sweet spot’ als rechterlijke achilleshiel? 58
2.6 Slotbeschouwing: ongebreidelde empathie? 60

Hoofdstuk 3. Empathie en erkenning: hoe verbeelden we de ander? 65
Sanne Taekema
3.1 Inleiding 65
3.2 Wie zien wij als de ander? Maak kennis met David en Sonmi-451 70
3.3 Wie ziet mij en wie ben ik dan? 73
3.4 Slotbeschouwing: kracht van fictie 78

Hoofdstuk 4. Obstinaat recht: chiasme van politiek en recht in relatie tot empathie en geweld 81
George Eliots Daniel Deronda
Frans-Willem Korsten
4.1 Inleiding: empathie in het licht van positie, keuze en oordeel 81
4.2 Empathie voor een onschuldige of dader 86
4.3 Empathie en geweld: chiasme van recht en politiek 90
4.4 Slotbeschouwing: belang van koppig recht in tijden van affectieve politiek 97

Hoofdstuk 5. Onbegrip en stilte in Kierkegaards Vrees en beven 103
Over de vreemde voorbeeldigheid van Abraham
Timo Slootweg
5.1 Inleiding 103
5.2 Autonomie en empathie. Over de dictatuur van het begrijpelijke 105
5.3 Empathie als hogere wijsheid: Aristoteles’ Poëtica 108
5.4 Kritische kanttekeningen bij het hermeneutisch verstaan 110
5.5 Vrees en beven. Pleidooi voor het onbegrijpelijke 111
5.6 Problemen 1 en 2 116
5.7 Relatieve betekenis van het universele 121
5.8 Wie niet werkt, zal niet eten 124
5.9 Probleem 3 126
5.10 Ontmoeting, antwoord en recht 128
5.11 Slotbeschouwing: humanisme, liefde en geweten 132

Inhoud 7
Hoofdstuk 6. Een pauze, een snik en een hoorbare siddering 137
Compassie, ubuntu en de stem in Antjie Krogs
Country of My Skull
Yasco Horsman
6.1 Inleiding 137
6.2 Ruimte voor compassie in de Truth and Reconciliation Commission 141
6.3 Compassie en Ubuntu 145
6.4 Een pauze, een snik en een hoorbare siddering 149
6.5 Slotbeschouwing 151

Hoofdstuk 7. ‘Wat van die twee is zonder kwaad?’ 153
Tragiek van het recht in Aischylos’ Oresteia
Lukas van den Berge
7.1 Inleiding 153
7.2 Leerschool voor de wereld? 158
7.3 Wraak! 161
7.4 Van polemos naar agōn? 164
7.5 Tragische ambiguïteit 167
7.6 Slotbeschouwing 171

Hoofdstuk 8. De magie van empathisch gedrag 175
Maria IJzermans
8.1 Inleiding: onbevredigende zitting van een familierechter 175
8.2 Empathisch gedrag 180
8.2.1 Empathische rechtspraak 180
8.2.2 Hoe kan de één weten wat zich in de ander afspeelt? 183
8.2.3 Hoe komt het dat we reageren op de emotionele situatie van een ander? 194
8.2.4 Empathisch gedrag van een rechter 196
8.3 Slotbeschouwing 197

Hoofdstuk 9. Empathie als brug tussen botsende tradities 199
Zaak-De Bourbon Parme in het licht van Tourniers Gaspard, Melchior et Balthazar
Carinne Elion-Valter
9.1 Vader en zoon 199
9.2 Empathie als invoelen en inleven 202
9.3 Empathie als basis voor betrokken oordeelsvorming 205
9.4 Empathie als uitdrukking van erkenning 207
9.5 Vier koningen 209
9.6 Zoektocht naar gelijkenis 212
9.7 Empathie als de erkenning van ongelijkheid 216
9.8 Slotbeschouwing: polyfonie van empathie 218

Hoofdstuk 10. Dialoog als open ruimte: A Midsummer Night’s Dream 223
Mariëlle Matthee
10.1 Inleiding 223
10.2 De jurist en de veranderende samenleving 225
10.3 A Midsummer Night’s Dream: verhaal 228
10.4 Met Bakhtin de vereenzelviging voorbij 230
10.4.1 De lezer en het literaire werk: perspectief van de ‘ander’ 231
10.4.2 Actieve empathie van de schrijver 233
10.5 A Midsummer Night’s Dream: spel van perspectieven 235
10.5.1 Gelaagdheid van aanschouwen en aanschouwd worden 236
10.5.2 A Midsummer Night’s Dream en de tegenstrijdigewereld van de komedie 237
10.6 Komedieschrijver geconfronteerd met de menselijkheid van de samenleving 239
10.6.1 Shakespeare geconfronteerd met de beperkingen van een plotgerichte schrijver 240
10.6.2 Inconsequente dichtkunst als uitdrukking van een dynamische taalvorming 243
10.7 Slotbeschouwing 245

Hoofdstuk 11. Empathie, mystiek en ontmoeting in politiek en recht 247
Claudia Bouteligier & Timo Slootweg
11.1 Inleiding 247
11.2 Literatuur, empathie en mystiek 250
11.3 Empathie: begripsverkenning 252
11.4 Religie en mystiek 257
11.5 Buber: mystieke relatie 262
11.6 Empathie en relatie 267
11.7 Slotbeschouwing 272

Bibliografie 277
Index van zaken en personen 291
Over de auteurs 297