Voorwoord 13
Inleiding 17
Leeswijzer 19
▪ CASE: NYMA-terrein, Nijmegen 21
DEEL 1: INTRODUCTIE 30
De context 31
Cultuur: waar hebben we het over? 31
De definities van cultuur en creativiteit 31
Wie zijn de spelers? 31
De verschijningsvormen van culturele en creatieve plekken 31
Hoe we naar cultuur en creativiteit kijken 32
Van doel naar middel 32
Het belang van culturele plekken voor de stad 33
De opkomst en ondergang van de ‘creatieve stad’ 33
Veranderde omstandigheden in stedelijke ontwikkeling 36
Schaarse ruimte in de stad 36
Betaalbaarheid onder druk 36
Meer aandacht voor maatschappelijke meerwaarde 37
Opkomst van cultuurmakers als ‘gelegenheidsontwikkelaars’ 37
Waarom de samenwerking nog niet altijd goed gaat 38
Elkaars taal en cultuur niet goed verstaan 38
Ongelijk speelveld 38
Niet transparant zijn 40
Vastzitten in oude systemen 40
Niet iedereen op het juiste moment betrokken 42
Het ontbreken van een gedeelde visie 42
Te hoge verwachtingen 42
Te weinig onderling vertrouwen 42
2 Samenvatting van deel 1 introductie 43
▪ CASE: Strijp-R, Eindhoven 45
DEEL 2: CULTUURGEDREVEN ONTWIKKELEN 52
Model voor cultuurgedreven ontwikkelen 53
VOORWAARDE 1 Basis op orde: gelijk speelveld, transparantie en vertrouwen 57
De spelers in de culturele sector 57
Broedplaatsen als werkplek 59
Geschiedenis van ateliers en broedplaatsen 59
De spelers in de vastgoedsector 61
De dynamiek binnen de gemeente 62
De rollen van de lokale gemeenschap 62
Concrete aanbevelingen voor een betere samenwerking 63
Algemene aanbevelingen 63
Aanbevelingen voor vastgoedpartijen 65
Aanbevelingen voor cultuurmakers 67
Aanbevelingen voor gemeenten 69
VOORWAARDE 2 Beleid: context en kaders 71
De rol van de overheid bij culturele en creatieve plekken 71
Soorten beleid 72
▪ CASE: Fàbriques de Creació, Barcelona 77
Innovatieve beleidsinstrumenten 81
Van beleid naar uitvoering 82
Creatief binnen wet- en regelgeving 83
▪ CASE: Keilekwartier, Rotterdam 85
STAP 1: INITIËREN 93
Het idee en de initiatiefnemer 93
▪ CASE: La Solfatara, Parijs 97
Het verschil tussen top-down en bottom-up 101
Top-down 101
▪ CASE: MuseumsQuartier, Wenen 103
Bottom-up 107
Organisch ontwikkelen: het beste van twee werelden 108
Waarom organisch ontwikkelen vaak niet vanzelf gaat 109
▪ CASE: Center Rog, Ljubljana 111
Een coalitie smeden rondom het initiatief 114
Waardencheck: het belang van concrete behoefte en lokaal draagvlak 114
De kracht van een placebrand 115
Initiëren in tijdelijkheid en in tussentijd 117
▪ CASE: Suikerterrein, Groningen 121
▪ CASE: Baggerbeest, Amsterdam 129
▪ CASE: Werkspoorkwartier, Utrecht 133
STAP 2: ORGANISEREN 143
Wie zijn betrokken? 143
Rollen en verantwoordelijkheden 144
De concrete organisatie 144
Projectorganisatie 145
Gedeeld eigenaarschap op basis van gezamenlijke ambitie 147
Kiezen voor de juiste instrumenten 147
Sturen bij verkoop van grond of gebouw 147
Sturen in een tender voor planselectie 150
Sturen via bestemmingsplannen en vergunningen 151
Sturen via grondprijs of erfpacht 151
▪ CASE: Blikfabriek, Antwerpen 155
Invloed uitoefenen via stadsbestuur en politiek 159
▪ CASE: Flint, Michigan 161
STAP 3: FINANCIEREN 169
De value case 169
Wat is maatschappelijke meerwaarde? 170
Wat is waardecreatie en wat staat er tegenover? 172
Het denken in een value case 174
▪ CASE: Holzmarkt 25, Berlijn 177
De businesscase 181
▪ CASE: Amsterdamse Poort, Amsterdam 183
Meten van maatschappelijke meerwaarde 190
Nieuwe meetmethoden 190
De onrendabele top in de businesscase 192
Strategieën voor cultuur in de businesscase van vastgoedpartijen 193
Strategieën voor cultuur in de businesscase van gelegenheidsontwikkelaars 194
Financieel model 195
Oude modellen werken niet meer 196
Spelers in de financieringsmix 197
▪ CASE: Hal 5, Leuven 201
▪ CASE: Theater Zuidplein, Rotterdam 209
STAP 4: CONSOLIDEREN 217
Als de gebouwen staan 217
Van creëren naar beheren: een vak apart 218
Wat komt kijken bij exploitatie 219
Economisch gezond exploitatiemodel 219
De kracht van de community 219
Samenwerken op gebiedsniveau 220
De mens en ‘energie’ als succesfactoren 220
Van tijdelijk naar permanent 221
▪ CASE: Tramkade, Den Bosch 223
Aan de slag! 231
Meer lezen? 233
Literatuur en bronnen 233
Credits fotografie 235
De kracht van het collectief: dank je wel! 239
