Inleiding 13
Deel I Introductie in programmamanagement en leiderschap
1 Perspectieven op programmamanagement 19
Bewust kiezen voor een programmatische aanpak bij een veranderopgave
1.1 Programma’s passen bij deze tijd van snelle veranderingen 20
1.2 Programma’s zijn gericht op het nastreven van doelen 25
1.3 Programmamanagement: verschillende benaderingen, dezelfde kerngedachte 28
1.4 Opvattingen bij onze benadering van het vak 33
1.5 Onze principes bij het werken aan programma’s 35
1.6 Reflectie voor het leiderschap van de programmamanager 37
Intermezzo 1: Kiezen voor een bepaalde aanpak 39
2 Perspectieven op de programmamanager 43
Per opgave en situatie bepalen wat de passende rolinvulling is
2.1 Algemene beschrijving van de rol van programmamanager 44
2.2 Verschillende grondvormen voor programmaorganisaties 47
2.3 Aspecten die van invloed zijn op de keuze voor een grondvorm 51
2.4 Invullen van de rol van de programmamanager 54
2.5 Competentiegebieden voor de programmamanager 58
2.6 Reflectie voor het leiderschap van de programmamanager 59
Intermezzo 2: Individual Competence Baseline 4.0 61
3 Perspectieven op leiderschap 65
Jouw kijk op leiderschap ontwikkelen in een veranderende wereld
3.1 Een definitie van leiderschap 66
3.2 De ontwikkeling van leiderschap in de tijd 67
3.3 Verschillende perspectieven op leiderschap 68
3.4 Gebrekkige wetenschappelijke onderbouwing 74
3.5 Ankers voor leiderschapsontwikkeling in een VUCA-wereld 75
3.6 Reflectie voor het leiderschap van de programmamanager 77
Intermezzo 3: Programme management competence framework 78
Deel II Thema’s voor het leiderschap van de programmamanager
Inleiding 91
Portret van een programmamanager
Niels van Loon: ‘Je moet jezelf blijven uitvinden en vernieuwen’ 96
Thema 1
4 Kleur bekennen 101
Investeren in je zelfinzicht, je niche en je professionele identiteit
4.1 Persoonlijk leiderschap begint bij zelfinzicht 103
4.2 Psychologische modellen om je zelfinzicht te vergroten 107
4.3 Zoeken naar je niche als leider en programmamanager 110
4.4 Werken aan je professionele identiteit als programmamanager 112
4.5 Reflectie voor het leiderschap van de programmamanager 114
Intermezzo 4: Kleur bekennen 116
Thema 2
5 Je inleven in de situatie 121
De match zoeken tussen wat nodig is en wat jij kunt brengen
5.1 Nieuwsgierig zijn en respect hebben voor verleden en heden 123
5.2 De achtergrond en de opgave onderzoeken 124
5.3 Alert zijn op je eenzijdigheid en vooroordelen 126
5.4 Je inleven in de situatie en in mensen vraagt veel empathie 128
5.5 Empathie ontwikkelen door je in te leven in generaties 130
5.6 Reflectie voor het leiderschap van de programmamanager 133
Intermezzo 5: Je inleven in de situatie 135
Thema 3
6 Werken vanuit een visie 141
Zin creëren voor het programma en de betrokkenen
6.1 Betekenis van een visie voor een programma 143
6.2 Tot een visie voor een programma komen 146
6.3 De programmamanager en de visie van het programma 149
6.4 Reflectie voor het leiderschap van de programmamanager 151
Intermezzo 6: Werken vanuit een visie 152
Thema 4
7 Dienstbaar handelen 159
Dienend zijn aan de opgave, de mensen en de organisatie
7.1 Bokito-leiderschap werkt niet, zeker niet in een programma 161
7.2 Achtergronden bij het concept van dienend-leiderschap 163
7.3 Gedragingen van een dienend-leider 165
7.4 Dienstbaarheid is iets anders dan onderdanigheid 167
7.5 Over dienstbaarheid en motivatie 169
7.6 Reflectie voor het leiderschap van de programmamanager 170
Intermezzo 7: Dienstbaar handelen 172
Thema 5
8 Moed en kwetsbaarheid tonen 177
Op kritieke momenten naar voren stappen en doen wat nodig is
8.1 Moed en kwetsbaarheid als twee-eenheid 180
8.2 Moed is het juiste midden tussen lafheid en roekeloosheid 181
8.3 Moed vraagt kwetsbaarheid, kwetsbaarheid vraagt moed 184
8.4 Je moed ontwikkelen op je eigen vierkante meter 185
8.5 Reflectie voor de programmamanager 189
Intermezzo 8: Moed en kwetsbaarheid tonen 191
Thema 6
9 Mensen en belangen verbinden 195
Vanuit oprechte interesse en in dialoog werken aan wederzijds voordeel
9.1 Bewust kiezen voor een bepaalde benadering van belangen 197
9.2 Oprecht geïnteresseerd zijn in de belangen van de betrokkenen 199
9.3 Samen zoeken naar mogelijkheden voor wederzijds voordeel 201
9.4 Werken aan duurzame relaties tussen mensen 203
9.5 Inzetten van verbindend handelen en verbindend leiderschap 205
9.6 Reflectie voor het leiderschap van de programmamanager 207
Intermezzo 9: Mensen en belangen verbinden 208
Thema 7
10 Omgaan met macht en gezag 213
Jezelf verhouden tot de macht om je heen en ontwikkelen van je gezag
10.1 Bewegen tussen persoonsmacht, positiemacht en hun tussenvormen 215
10.2 Hiërarchische, functionele en operationele macht onderscheiden 218
10.3 Werken vanuit macht of gezag als programmamanager 220
10.4 Verschillende machtsbronnen en beïnvloedingsstijlen inzetten 221
10.5 Functioneel en disfunctioneel inzetten van macht 223
10.6 Als de machtskaart wordt gespeeld 226
10.7 Reflectie voor het leiderschap van de programmamanager 228
Intermezzo 10 Omgaan met macht en gezag 230
Thema 8
11 Bouwen aan vertrouwen 235
Ontwikkelen van vertrouwen als levensader van het programma
11.1 De betekenis van vertrouwen 237
11.2 Het belang van vertrouwen in programma’s 239
11.3 De ingrediënten van vertrouwen 241
11.4 Balanceren tussen vertrouwen en waakzaamheid 245
11.5 Werken aan wederzijds vertrouwen 247
11.6 Reflectie voor de programmamanager 248
Intermezzo 11: Bouwen aan vertrouwen 250
Thema 9
12 Je integriteit onderhouden 255
Zorgen dat de betrokkenen zich netjes gedragen
12.1 De betekenis van integriteit 257
12.2 Integriteit van de programmamanager 261
12.3 Factoren en mechanismen bij niet-integer handelen 262
12.4 Ontwikkelen van integriteit 265
12.5 Reflectie voor het leiderschap van de programmamanager 268
Intermezzo 12 Je integriteit onderhouden 270
Thema 10
13 Eigenaarschap creëren 275
Werken aan de condities waaronder mensen verantwoordelijkheid nemen
13.1 Eigenaarschap in formele en informele zin 277
13.2 Verschillende aspecten van eigenaarschap in programma’s 279
13.3 Ontwikkelen van eigenaarschap bij betrokkenen 282
13.4 Relativeringen met betrekking tot eigenaarschap en engagement 285
13.5 Reflectie voor het leiderschap van de programmamanager 285
Intermezzo 13: Eigenaarschap creëren 287
Thema 11
14 Jezelf en anderen ontwikkelen 293
Het programma zien als motor voor ontwikkeling van mens en organisatie
14.1 Leidinggeven aan je eigen en andermans ontwikkeling 295
14.2 Doelen en strategieën bij het vormgeven aan ontwikkeling 297
14.3 Opgavegericht teamleren in je programma 298
14.4 Je mindset herkennen (en veranderen) 302
14.5 Diversiteit in leren en ontwikkelen 304
14.6 Reflectie voor het leiderschap van de programmamanager 307
Intermezzo 14: Jezelf en anderen ontwikkelen 308
Thema 12
15 Vitaal zijn en voor jezelf zorgen 313
Op vier dimensies werken aan je fitheid, vitaliteit en veerkracht
15.1 Het belang van vitaliteit voor de programmamanager 315
15.2 Vier dimensies van vitaliteit: fysiek, mentaal, emotioneel, spiritueel 316
15.3 De fysieke dimensie van vitaliteit 318
15.4 De mentale dimensie van vitaliteit 321
15.5 De emotionele dimensie van vitaliteit 324
15.6 De spirituele dimensie van vitaliteit 325
15.7 Reflectie voor het leiderschap van de programmamanager 327
Intermezzo 15: Vitaal zijn en voor jezelf zorgen 329
Thema 13
16 Weerstand, spanning en conflict hanteren 335
Onderzoeken hoe te handelen als het anders loopt dan je wilt
16.1 Kijken naar weerstand, spanning en conflict 337
16.2 Hanteren van verschillende stijlen bij conflicten 341
16.3 De programmamanager onder (langdurige) spanning 343
16.4 Hoe je zelf de weerstand veroorzaakt of de verandering blokkeert 344
16.5 Reflectie voor de programmamanager 347
Intermezzo 16: Weerstand, spanning en conflict hanteren 349
Thema 14
17 Je schaduwkant (her)kennen 355
Je bewust zijn van je keerzijdes, je ego en je imperfectie
17.1 De schaduwkant van je leiderschap 357
17.2 Op zoek naar jouw schaduwkant en keerzijdes 361
17.3 De programmamanager en zijn ego 363
17.4 De moed hebben om imperfect te zijn 365
17.5 Reflectie voor het leiderschap van de programmamanager 367
Intermezzo 17: Je schaduwkant (h)erkennen 369
Epiloog door Jeroen Smit: ‘Integriteit is een spier die je kunt trainen’ 374
Zeventien portretten van programmamanagers 379
Inspiratiebronnen 381
Over de auteurs 391
Trefwoordenregister 395
