Het incasseren van ongenoegen

Deel I: Theorie ........................................................................................................

Hoofdstuk 1 Inleiding ........................................................................................... 1
1.1 De maatschappelijke functie van de gerechtsdeurwaarder ................... 2
1.2 Gerechtsdeurwaarders, conflicten en escalatie ..................................... 6
1.3 Conflictueuze interacties tussen gerechtsdeurwaarders en schuldenaren
................................................................................... 10
1.4 Probleemstelling ................................................................................. 12
1.5 Bestaand onderzoek ............................................................................ 15
1.6 Wetenschappelijke en maatschappelijke relevantie ............................ 18
1.7 Leeswijzer ........................................................................................... 24

Hoofdstuk 2 De gerechtsdeurwaarder ................................................................. 25
2.1 De incassopraktijk in Nederland ......................................................... 25
2.2 De hoedanigheden van de gerechtsdeurwaarder ................................. 28
2.3 De opdrachtgevers .............................................................................. 32
2.4 De handelingen van de gerechtsdeurwaarder ..................................... 33
2.5 De privileges van de gerechtsdeurwaarder ......................................... 53
2.6 De (interne) regulering ....................................................................... 54
2.7 Intern en extern toezicht ..................................................................... 62
2.8 Klachten tegen gerechtsdeurwaarders ................................................ 70
2.8.1 Overige instanties ...................................................................... 81
2.9 Intermediaire functie en zijn sociale rol ............................................. 82
2.10 De rol van de gerechtsdeurwaarder onder vuur .................................. 86
2.11 Conclusie ............................................................................................ 89

Hoofdstuk 3 Een overzicht van de literatuur ...................................................... 91
3.1 Economische omstandigheden ............................................................ 91
3.1.1 De verhevigde schuldenproblematiek ........................................ 92
3.1.2 Veranderingen aan de kant van schuldeisers: meer bevoegdheden ...........................................................................103
3.1.3 Incasseringsproblemen en hun gevolgen ..................................108
3.1.4 Conclusie ..................................................................................119
3.2 Sociale veranderingen in het gedrag van burgers ............................. 119
3.2.1 Maatschappelijke achtergronden: de discussie over
normen en waarden ...................................................................119
3.2.2 Ongewenst gedrag van burgers .................................................120
3.2.3 Agressie en geweld tegen publieke gezagsdragers ...................123
3.2.4 Ongewenst gedrag door schuldenaren ......................................129
3.2.5 Conclusie ..................................................................................136
3.3 Professionalisering en marktwerking................................................ 136
3.3.1 Marktwerking in het algemeen .................................................137
3.3.2 De marktwerking in verschillende beroepsgroepen ..................139
3.3.3 Deurwaarders onder de loep .....................................................143
3.3.4 Marktwerking bij deurwaarders ................................................150
3.3.5 Beeldvorming: de ondernemersrol staat voorop .......................164
3.3.6 Conclusie ..................................................................................166
3.4 Conflictdynamiek ............................................................................. 167
3.4.1 Escalatie ....................................................................................167
3.4.2 De-escalatie door publieke gezagsdragers ................................171
3.4.3 De-escalatie bij deurwaarders ...................................................177
3.5 Conclusie en een opstap naar de empirie .......................................... 181

Deel II: Empirie ......................................................................................................

Hoofdstuk 4 Een methodologische verantwoording ......................................... 185
4.1 Het symbolisch interactionisme en de culturele criminologie .......... 185
4.2 Onderzoekseenheid en casestudie ..................................................... 186
4.3 De dataverzameling .......................................................................... 187
4.3.1 Methoden gerechtsdeurwaarders ..............................................188
4.3.2 Methoden schuldenaren ............................................................198
4.3.3 Methoden derden ......................................................................205
4.4 De data-analyse als cyclisch proces .................................................. 208
4.4.1 De fasen van analyseren ...........................................................208
4.4.2 Onderlinge beïnvloeding ..........................................................210
4.4.3 Kwaliteit van de data ................................................................212
4.5 Leeswijzer van de resultaten ............................................................. 221

Hoofdstuk 5 De aanloop en introductie van de typologie ................................. 223
5.1 Derden .............................................................................................. 223
5.2 De voorfase ....................................................................................... 224
5.2.1 Schuldeisers ..............................................................................224
5.2.2 Schuldhulpverleningsinstanties ................................................227
5.3 De schriftelijke fase .......................................................................... 231
5.4 De telefonische fase .......................................................................... 234
5.5 Conclusie .......................................................................................... 238
5.6 Vooruitblik op de face-to-face-contactfase ....................................... 239

Hoofdstuk 6 Type 1 Vluchtige interacties ........................................................ 243
6.1 Gedragingen van deurwaarders: explootje rijden ............................. 243
6.1.1 Explootjebrenger ......................................................................245
6.2 Gedragingen van schuldenaren ......................................................... 252
6.3 Conclusie: tijd is geld ....................................................................... 258

Hoofdstuk 7 Type 2: Confronterende interacties .............................................. 261
7.1 Gedragingen van deurwaarders ........................................................ 261
7.1.1 Gezagsdrager ............................................................................262
7.1.2 Bureaucraat ...............................................................................266
7.2 Gedragingen van schuldenaren ......................................................... 269
7.2.1 Reacties op gezagsdragend gedrag ...........................................269
7.2.2 Reacties op bureaucratisch gedrag ............................................273
7.3 Conclusie: confronteren .................................................................... 277

Hoofdstuk 8 Type 3: Strategische interacties ................................................... 279
8.1 Gedragingen van deurwaarders ........................................................ 279
8.1.1 Openbaar ambtenaar .................................................................280
8.1.2 Ondernemer ..............................................................................287
8.2 Gedragingen van schuldenaren ......................................................... 297
8.2.1 Meewerkend gedrag .................................................................297
8.2.2 Strategisch gedrag.....................................................................299
8.3 Conclusie: het spel wordt gespeeld ................................................... 304

Hoofdstuk 9 Type 4: Harde interacties ............................................................. 307
9.1 Gedragingen van deurwaarders ........................................................ 307
9.1.1 Machthebber .............................................................................309
9.1.2 Geweldpleger ............................................................................312
9.2 Gedragingen van schuldenaren ......................................................... 319
9.3 Conclusie: als puntje bij paaltje komt ............................................... 325

Hoofdstuk 10 Escalatie: agressie en geweld ..................................................... 329
Deel 1: De vier typen als opstap naar agressie en geweld ........................... 329
10.1 De escalatieladder ............................................................................. 329
Deel 2: De belevingen van deurwaarders en schuldenaren ......................... 337
10.2 Deurwaarders aan het woord ............................................................ 337
10.2.1 Alledaagse ervaringen met agressie en geweld aan de deur .....337
10.2.2 Visie op het ontstaan van escalatie (triggers) ...........................339
10.3 Schuldenaren aan het woord ............................................................. 351
10.3.1 Visie op het ontstaan van escalatie (triggers) ...........................351
10.4 Triggers en observaties ..................................................................... 361
10.5 Conclusie: conflictdynamiek ............................................................ 363

Hoofdstuk 11 De-escalatie ................................................................................ 365
11.1 De-escalatie aan de deur ................................................................... 365
11.1.1 Preventieve strategieën: vooraf al escalatie voorkomen ...........366
11.1.2 Minimaliserende strategieën .....................................................371
11.2 De-escalatie vanuit kantoor .............................................................. 376
11.3 Beperkingen op het terrein van de-escalatie ..................................... 378
11.4 Conclusie .......................................................................................... 388

Hoofdstuk 12 Conclusies, nadere beschouwing en een blik op de toekomst .... 391
12.1 Hoe zijn de spanningen tussen gerechtsdeurwaarders en schuldenaren te verklaren? ..................................................................................... 391
12.2 Hoe verloopt de interactie tussen gerechtsdeurwaarders en schuldenaren in gevallen waarin spanningen oplopen? .................... 394
12.3 Waardoor treedt escalatie op? ........................................................... 396
12.4 Wat kunnen gerechtsdeurwaarders doen en laten om escalatie te voorkomen? ...................................................................................... 399
12.5 Gerechtsdeurwaarders: zelf partij in een conflict ............................. 401
12.6 Verbinden: persoonlijk contact, menselijkheid & respect ................ 402
12.7 Nadere beschouwing ......................................................................... 402
12.8 Een blik op de toekomst ................................................................... 408

Literatuurlijst .................................................................................................... 411
Rapporten van de Nationale ombudsman .................................................... 459
Klachten ..................................................................................................... 461
Jurisprudentie .............................................................................................. 461
Bijlagen ............................................................................................................. 465
Bijlage 1: Enquête deurwaarders ................................................................. 467
Bijlage 2: Overzicht cases ........................................................................... 473
Bijlage 3: Schema conflictueuze interacties deurwaarder-schuldenaar ....... 475
Summary: „The displeasure of debt collection: bailiffs and debtors‟...............479
Curriculum vitae ............................................................................................... 485