Ten geleide 17
Frans Koenraadt
1 De achtergrond van dit boek 17
2 Enkele ontwikkelingen in de FPK 17
3 De praktijk 19
4 Het proces 19
5 De casuïstiek 20
6 De ontmoeting 21
7 De opbouw van dit boek 22
8 Dankwoord 24
Literatuur 24
Verbonden met de forensische psychiatrie
Over Karel ’t Lam, 1969-2024 27
Marjan Omvlee, Bas Sligter, Marike Lancel & Frans Koenraadt
Deel I Hechting 31
1 De behandeling van hechtingsproblemen in de Divisie Forensische Psychiatrie 33
In samenwerking met Bram Warnaar
1 Inleiding 33
2 Het belang van een gemeenschappelijk gedragen basisfilosofie 34
3 Twee therapeutische modellen voor persoonlijkheidsstoornissen 36
4 De primaire behandeldoelstelling van MBT 38
5 Kernelementen van behandeling 38
5.1 De structuur 38
5.2 Consistentie en coherentie 38
5.3 Therapieaanbod 39
5.4 De setting en context van behandeling 40
6 Fasen in behandeling 40
6.1 Beginfase: afstemmingsfase 40
6.2 Middenfase 41
6.3 Eindfase 41
6.4 Nabehandeling: resocialisatiefase 41
7 Conclusie 42
Literatuur 42
2 De gelaagdheid en de betekenis van erotiek en seksualiteit in de therapeutische relatie 45
1 Inleiding 45
2 Enkele casusposities 45
3 Veelvoorkomende therapeutische reacties 47
4 Reacties van de therapeut 48
5 Dilemma’s voor de therapeut 49
6 Do’s-and-don’ts van de therapeut 50
7 Tot slot 51
Literatuur 51
3 Spel en tegenspel in de forensisch psychiatrische behandeling 53
1 Inleiding 53
2 Enkele theoretische bespiegelingen over spel bij D. Winnicott, P. Fonagy en J. Benjamin 54
2.1 Donald Winnicott 54
2.2 Peter Fonagy 56
2.3 Jessica Benjamin 57
3 Spel en forensische psychiatrie 58
3.1 De Forensisch Psychiatrische Kliniek 58
3.2 Ervaringen in de forensische psychiatrie 59
4 Illustraties in de behandeling 61
4.1 Het spel van geven en ontvangen 61
4.2 Het spel van dader en slachtoffer en de plaats van de derde 62
4.3 Erotisch spel in de behandelrelatie: een verboden spel!? 64
4.4 Een afscheidsspel met whisky 65
5 Conclusies 66
5.1 Reflecties over het spel ‘durven of de waarheid’ 66
5.2 Zelfonthulling: het spel van wat je wel en niet laat zien 67
5.3 Zelfonthulling en de morele derde 68
5.4 Spelen met de paradox 68
8 Pendelen tussen proces en protocol
5.5 Samen koken of instructeur op afstand 68
5.6 Spelen met oog voor het grotere speelveld 69
6 Tot slot 69
Literatuur 71
Deel II Risico 73
4 De START: een kwestie van perspectief 75
1 Inleiding 75
2 Karakteristieken van de START 76
3 De klinische toepassing van de START 78
4 Het perspectief van de patiënt 81
5 Een casus 83
6 Conclusies 83
Literatuur 84
5 De behandeling van forensisch psychiatrische patiënten met slaapproblemen als risico voor delinquent gedrag – Een praktijkvoorbeeld 91
1 Inleiding 91
2 De setting 91
3 Een casus 93
3.1 Enige biografische gegevens 93
3.2 De context van het delict 94
3.3 Overwegingen (inzake slaap) in de gedragskundige rapportages pro Justitia en het vonnis 94
3.4 Visie op het slaapprobleem vanuit de optiek van behandelaars 95
3.5 De behandeling van het slaapprobleem in de context van een bredere behandeling 96
3.6 De resultaten van de aan slaap gerelateerde behandeling 97
4 Conclusie 97
Literatuur 98
Deel III Zeden 101
6 Zedendelicten op het internet
Betekenisgeving en andere psychotherapeutische implicaties 103
1 Inleiding 103
2 Online en offline daders van zedendelicten 104
3 Behandeling in de Forensisch Psychiatrische Kliniek: illustratie met een casus 106
3.1 De behandelfase, algemeen 106
3.2 Een casus, die van Evert 108
3.3 Beloop van behandeling 109
3.4 Opmerkingen naar aanleiding van de casus ‘Evert’ 110
4 Internet en psychologische betekenisgeving 110
4.1 Een cognitief verklaringsmodel 110
4.2 Het verslavingsmodel 111
4.3 Perversie en het internet 112
4.4 De plaats van de fantasie en het gedrag op het internet 113
4.5 Het internet als vriend of ouder en de relatie tot perversie 114
5 Implicaties voor de diagnostiek en behandelfase 115
5.1 Diagnostiek en delictanalyse 115
5.2 Behandeling 116
5.3 Risicotaxatie 116
5.4 Risicomanagement 117
6 Conclusies 117
Literatuur 118
7 De contouren van de behandeling 121
1 Inleiding 121
2 Risk-Need-Responsivity (R-N-R) en risicotaxatie 123
3 Risicotaxatie-instrumenten: hoe te gebruiken? 126
4 Psychodynamisch georiënteerde risicotaxatie 128
4.1 Psychodynamische concepten en uitgangspunten 128
4.2 Het psychodynamisch kader voor delictanalyse en de inschatting van risico 130
4.3 De inschatting van risico’s specifiek in relatie tot seksueel delinquenten 131
5 Conclusies 133
Literatuur 134
8 Seksueel misbruik van minderjarigen, waaronder pedofilie 137
1 Inleiding 137
1.1 Pedofilie en delicten met kinderen 138
1.2 Ontwikkeling van voorkeuren en benamingen. Prevalentie. 138
1.3 Wat is pedofilie? 139
1.4 Pedofilie – verklaringsmodellen 139
10 Pendelen tussen proces en protocol
1.5 Pedofilie bij en seksueel misbruik door vrouwen 141
1.6 Denkmodellen bij de behandeling van zedendelinquenten 142
1.7 Cognitieve schema’s van kindermisbruikers en ‘distorsies’ 144
1.8 Grooming 145
2 Psychodynamische verklaringen: de perversie en pedofilie 147
2.1 Een psychodynamische verklaring van pedofilie 148
2.2 De pedofiele binnenwereld van de dader 149
3 Conclusie 151
Literatuur 151
9 De behandeling van seksueel delinquenten 153
1 Inleiding 153
2 Het delictscenario 153
3 Seksueel fantaseren 156
4 Seksverslaving 158
5 Algemene technieken rond seksualiteit 161
6 Hechting, trauma, seksverslaving en delictgedrag 162
7 De behandeling van op hechting georiënteerde seksverslaving 164
8 Conclusies 164
Literatuur 165
10 Psychodynamische (groeps)therapie en de behandelrelatie 167
1 Inleiding 167
2 Enkele algemene uitgangspunten 167
3 Taken van en thema’s binnen de therapie(groep) 168
4 Overdracht en tegenoverdracht 168
5 Kernelementen van de therapeutische relatie bij Jessica Benjamin 170
6 Kernelementen van de therapeutische relatie bij Thomas Ogden 171
Literatuur 172
11 Heb ik als volwassene toegang tot uw speeltuin?
Een op mentaliseren gericht aanbod van daders van seksueel
grensoverschrijdend gedrag 173
1 Introductie 173
2 Het kader van de behandeling: de afdeling en de doelgroep 174
3 Een scala aan professionals, verbonden door een visie? 174
4 De beginfase van behandeling en de visie op verbinding met behandeling 175
4.1 Vignet A 178
5 Conclusies en aanbevelingen 183
Literatuur 184
12 Zicht op zedendelinquenten – Achtergronden, risicotaxatie en behandeling
Een recensie 185
Deel IV Brandstichting 189
13 Brandstichters behandeld
Over bijzondere daders en hun behandeling 191
In samenwerking met Lydia Dalhuisen en Frans Koenraadt
1 Introductie 191
2 De doelgroep voor de behandeling 192
3 De behandelbehoeften 194
4 De behandelmogelijkheden 196
5 Een gedifferentieerd behandelprogramma 198
6 Tot slot 199
Literatuur 200
14 De modulaire opbouw van een behandelprogramma voor brandstichters 203
In samenwerking met Lydia Dalhuisen en Frans Koenraadt
1 Motivatie voor behandeling, het eerste behandelelement 204
1.1 Inleiding, kennismaking en bespreken van het programma 204
1.2 Balans van voor- en nadelen 204
1.3 De cirkel van gedragsverandering (Prochaska en DiClemente) 206
1.4 Zelfbeeld 206
2 Delictanalyse, het tweede behandelelement 207
2.1 De persoonlijke geschiedenis 208
2.2 De vuuranamnese 208
2.3 Het delictscenario 208
2.4 Risico- en beschermende factoren 209
3 Niet-gepaste belangstelling voor vuur en brandstichting, het derde behandelelement 209
3.1 Betekenisgeving brandstichting onderzoeken en bewerken 210
3.2 Vuur en veiligheid: voorlichting brandweer 210
4 Communicatie en sociaal functioneren, het vierde behandelelement 211
4.1 Sociale vaardigheden 211
4.2 De sociale context: gezin en familie/intieme relaties 211
5 Algemene vaardigheden en zelfcontrole, het vijfde behandelelement 212
5.1 Het leren beheersen van de impuls om brand te stichten 212
5.2 Omgaan met hoog-risicosituaties (individueel) 212
5.3 Doelgericht leven 212
5.4 Leren omgaan met emoties, waaronder wraak 213
5.5 Verslaving 214
5.6 Problemen leren aanpakken 214
6 Terugvalpreventie, het zesde behandelelement 214
6.1 Presentatie van persoonlijk plan 214
7 Tot slot 215
Literatuur 215
Deel V Capita Selecta 219
15 Vrouwen in de Forensisch Psychiatrische Kliniek Assen – kenmerken van de populatie 221
In samenwerking met Marike Lancel & Gerjonne Akkerman-Bouwsema
1 Inleiding 221
2 Ter introductie een casus, die van Patricia 222
2.1 Biografie 222
2.2 Aanmelding in de FPK 222
2.3 Verkorte inhoud behandelplan 223
2.4 Risicotaxatie 223
2.5 Beloop 224
2.6 De plaats van het netwerk, de familie 224
3 De Forensisch Psychiatrische Kliniek Assen in het kort 225
4 Resultaten 225
4.1 Opnamegegevens 225
4.2 Psychiatrische problematiek 226
4.3 De delictgeschiedenis 226
4.4 Omstandigheden in jeugd en volwassenheid 227
5 Discussie 228
6 Conclusie 229
Literatuur 231
16 De antisociale persoonlijkheidsstoornis
Het lijden verlegd 233
1 Inleiding 233
2 De onderscheiden begrippen van de antisociale persoonlijkheid 233
2.1 Antisociale persoonlijkheidsstoornis volgens de DSM-5 234
2.2 De dissociale persoonlijkheidsstoornis volgens de ICD-10 235
2.3 Psychopathie 235
3 Achtergronden bij de antisociale persoonlijkheidsstoornis 238
3.1 De antisociale persoonlijkheidsstoornis versus crimineel 238
4 Behandeling 239
4.1 Mentalization Based Treatment 240
4.2 Cognitieve gedragstherapie 241
5 De antisociale persoonlijkheidsstoornis en verantwoordelijkheid 242
6 Management van risico’s en relaties 243
7 Conclusie 244
Literatuur 244
17 Geïntegreerd behandelen van complexe patiënten met verslavingsproblematiek in een forensisch kader 247
1 Inleiding 247
2 De samenhang tussen problematisch middelengebruik en antisociaal gedrag 248
2.1 Bevindingen uit literatuur en empirisch onderzoek 249
3 Behandeling in de Forensisch Psychiatrische Kliniek 250
3.1 Diagnostiek, delictanalyse, motivatie en risicotaxatie - behandeling in engere zin 250
3.2 Een casus 252
4 De betekenis van de diverse richtlijnen voor forensisch psychiatrisch klinische zorg 254
5 Mentalization Based Treatment en verslavingsbehandeling 258
5.1 De samenhang van mentaliseren en verslaving 258
5.2 Elementen van MBT in de verslavingsbehandeling 259
5.3 De therapeutische relatie in een op MBT stoelende verslavingsbehandeling 261
6 Conclusies 262
Literatuur 263
Over de medeauteurs 265
Boekenreeks van de Divisie Forensische Psychiatrie Assen 267
